"Заманауи мұғалім - тек пән оқытушысы емес": Бұлақ Табысқызымен сұхбат

Заманауи білім беру жүйесі күн сайын жаңарып, мұғалімнің рөлі бұрынғыдан да күрделене түсті. Қағаз жүктеме, бағалау, сабақ жоспарлау, ата-анамен байланыс сияқты шексіз міндеттердің арасында ұстазға ең қажет нәрсе – уақыт. Ал уақытты үнемдеудің ең тиімді жолдарының бірі – жасанды интеллектті сауатты қолдану.

Соңғы жылдары бұл бағытта көзге түсіп жүрген мамандардың бірі – Бұлақ Табысқызы. Ол бастапқыда математика мұғалімі ретінде танылғанымен, бүгінде мұғалімдерге арналған ЖИ курстарының тренері, сабақ процессін автоматтандыратын мини-бағдарламалардың авторы және жаңа технологияларды мектеп практикасына енгізіп жүрген жас кәсіпқой ретінде белгілі.

– Бұлақ ханым, алдымен өзіңіз туралы қысқаша айта кетсеңіз. Қазіргі таңда немен айналысасыз?

– Мен – математика пәнінің мұғалімімін. Бірақ соңғы екі жылда негізгі бағыттарымның бірі – жасанды интеллект (ЖИ) құралдарын мұғалімдерге үйрету, сабаққа енгізу және цифрлық бағдарламалар, шағын AI-жобалар жасау. Бүгінде ұстаздарға арналған бірнеше курс жүргіземін. Мақсатым – әр мұғалімнің жұмысын жеңілдету, уақытын үнемдеу және сабағын заманауи деңгейге көтеру.

– Неге дәл жасанды интеллект саласын таңдадыңыз?

– Мектепте жұмыс істеген сайын мұғалімдердің қағазбен жүктемеге қатты «жанып» кететінін байқаймын. Сол үшін «бұған бір тиімді құрал бар ма?» деген сұрақ мазалады. Ал ЖИ – дәл сондай құрал.

ЖИ мұғалімнің орнын алмастырмайды, бірақ оның көмекшісі, уақыт үнемдегіші, шабыт көзі бола алады.

Мен алғаш рет өз сабағымды автоматты түрде жоспарлап көргенде қатты таңғалдым. Кейін оны тапсырма генерациялауға, тест құрастыруға, оқушының деңгейіне сай материал әзірлеуге қолдана бастадым. Осы тәжірибені әріптестеріме де көрсеткім келді. Содан курстар ашылды.

– Сіз жасаған бағдарламалар туралы айтып берсеңіз. Олар қалай пайда болды?

– Бірінші жасағаным – «Математика есептерін деңгейге бөліп құрастыратын» шағын бағдарлама. Бұл құрал мұғалімнің деңгейлік тапсырма жасауға кететін уақытын бірнеше есе қысқартады.

Кейін оқушының қатесін талдап, қай тақырыптан қиналатынын анықтайтын мини-аналитикалық жүйе жасадым.

Соңғы жобаларымның бірі – мұғалімдерге арналған AI-панель. Онда:

• сабақ жоспарын автоматты ұсыну
• критерийлерге сай бағалау мәтіндерін шығару
• ата-анаға қысқа ақпараттық хабарлама дайындау
• оқушы портфолиосын автоматты жинақтау
  сияқты функциялар бар.

Мұның бәрі – «мұғалімнің жұмысын жеңілдетсем» деген ықыласпен туған дүниелер.

– Сіздің ойыңызша, ЖИ мұғалімді «жалқау» етіп жібермей ме?

– Жоқ. ЖИ ешқашан мұғалімнің жүрегін, педагогикалық интуициясын, сыныппен байланысын алмастырмайды.

Керісінше:

• мұғалімнің уақыты көбейеді,
• өзінің кәсіби дамуына көңіл бөледі,
• шығармашылыққа мүмкіндік табылады,
• оқушылармен тікелей жұмысқа көп уақыт қалады.

Біз қағаздың қасында отырмай, шынайы педагогикаға қайта ораламыз. Бұл – жалқаулық емес, ақылды жұмыс істеу.

– Сабаққа ЖИ қолданудың ең қарапайым үш тәсілін айтып берсеңіз.

– Әрине. Мұғалімдер көп қолданатын және тиімді үш тәсіл:

1. Сабақ жоспарын жылдам құрастыру
Тақырып, сынып, мақсатты енгізсеңіз – ЖИ қысқа мерзімді жоспардың құрылымын береді. Оны өзіңізге бейімдеп қана қойсаңыз болды.

2. Жедел кері байланыс беру
Оқушы жұмысының фотосын жіберсеңіз – ЖИ қатесін анықтап, түсіндіру мәтінін дайындап бере алады.

3. Деңгейлік тапсырма шығару
Бір тақырыпты үш деңгейге бөліп, 15 минутта дайындауға болады. Бұрын бұл 1–1.5 сағат алатын.

– Мұғалімдерге ЖИ қолданудан қорықпау үшін қандай кеңес берер едіңіз?

– Ең бастысы – бірден күрделі нәрседен бастамау.
Алдымен бір ғана процесті автоматтандырып көріңіз:
жоспар, тапсырма, мәтін генерациясы немесе тест жасау.

Екіншіден – ЖИ-ге нақты сұрақ қоюды үйрену. Бұл – дағды.

Үшіншіден – тәжірибе. Қорықпай, қате жасап көру керек. ЖИ сынбайды, ұрыспайды, жақтырмай қарамайды (күліп).

– Алдағы жоспарларыңыз қандай?

– Мұғалімдерге арналған үлкен AI-платформа құру. Онда:

• әдістемелік кітапхана,
• ЖИ құралдары,
• аналитикалық жүйе,
• педагогтарға арналған мини-курстар
  болатын болады.

Мақсат – Қазақстан мұғалімін жаңа технологияға бейімделген, уақытын үнемдейтін, шығармашылыққа еркін адам ету.

– Соңында мұғалімдерге айтқыңыз келетін бір ой.

– Құрметті әріптестер, технологиядан қорықпаңыздар. Ол – біздің қарсыласымыз емес, көмекшіміз.
Ең маңыздысы – сабақтағы адамдық жылылық, көзқарас, ықылас.
ЖИ – осының бәрін күшейтуге арналған құрал ғана.