БАЛАЛАРДЫ ӨНЕРГЕ БАУЛУ — болашақ тұлғаның өміріндегі маңызды рөлі

Қазіргі заманның қарқынды дамуы баланың жан-жақты жетілуін, ерте жастан өз қабілетін тануын талап етеді. Тұлғаның рухани бай, мәдениетті, өз ойын еркін жеткізе алатын, өмірге шығармашылық тұрғыдан қарайтын болып өсуі — көбіне балалық шағындағы өнермен байланысына тікелей қатысты. Өнер — баланың жанына жарық, ойына бағыт, жүрегіне ізгілік дарытатын ұлы құрал.

Өнер – адамзат өркениетінің іргетасы

Өнерсіз қоғамның рухани өмірі қурай секілді — тамыры жоқ, дәні жоқ. Адамзат тарихына үңілсек, ұлы өркениеттердің барлығының өз өнері мен мәдениеті болған. Мысалы, Ежелгі Грекиядағы театр мен мүсін өнері, Қайта өрлеу дәуіріндегі Леонардо да Винчи мен Микеланджелоның туындылары адамзат ойының шексіз мүмкіндігін паш етті. Өнер — адамның өзін, әлемді тану жолындағы ең нәзік, бірақ ең қуатты қаруы.

Өнер баланың логикасын, қиялын, талғамын, эмоциясын, тіпті мінезін де тәрбиелейді. Музыка сабағында есту қабілеті мен тәртіп, бейнелеу өнерінде байқампаздық пен ұқыптылық, театрда батылдық пен сөйлеу мәдениеті қалыптасады. Сондықтан өнерге баулу — баланың интеллектуалдық және эмоционалдық әлеуетін қатар дамытудың ең тиімді жолы.

Әлем таныған тұлғалар – өнерден бастау алғандар

Көптеген әлемдік тұлғалардың өмірбаяны балалық шағында алған өнер тәрбиесінің өмір жолына бағыт болғанын көрсетеді.
Мысалы, Леонардо да Винчи бала кезінен сурет салуға құмар болып, табиғатты, адамдарды бақылаудан жалықпаған. Оның суретке деген қызығушылығы кейін инженерлік, сәулетшілік және ғылыми жаңалықтарына шабыт берген.

Альберт Эйнштейн де скрипка тартуды бала кезінде үйренген. Ғалымның өзі кейіннен: «Музыка мен математика – менің ойлау жүйемнің қос қанаты», – деген екен. Демек, өнер тек эстетикалық сезім емес, логикалық ойлаудың да негізі бола алады.

Моцарт үш жасында пианинода ойнай бастаған, бес жасында алғашқы шығармасын жазған. Оның дарыны отбасындағы музыкалық ортаның арқасында ерте ашылды. Бұл — баланың табиғи қабілетін дер кезінде байқап, оны дамыту мүмкіндігі болса, адамзаттың игілігіне айналатынының айқын дәлелі.

Стив Джобс, қазіргі заманның технологиялық генийі, мектепте каллиграфия (көркем жазу) курсына қатысып, әріптің формасы мен сұлулығына әуестенген. Кейін бұл эстетикалық талғам Apple өнімдерінің бірегей дизайнын жасауға ықпал етті. Демек, өнер адамға тек сұлулық сыйлап қана қоймай, кез келген салада ерекше ойлауға үйретеді.

Қазақ тұлғалары – өнер мен рухтың тұтқасы

Қазақ халқының ұлы тұлғалары да өнермен сусындап, сол арқылы рухани биікке көтерілген. Абай Құнанбайұлы жасынан домбыра тартып, өлең шығарып, халық әндеріне ден қойған. Өнер оның ойының өрісін кеңейтіп, адам мен қоғамның терең сырларын тануға жетеледі.

Әл-Фараби музыка теориясын зерттеп, аспап жасаған. Ол «Музыканың үлкен кітабында» дыбыс, ырғақ, әуеннің адам психологиясына әсерін ғылыми түрде дәлелдеген. Фарабидің бұл еңбегі бүгінгі музыкалық педагогиканың да негізін құрайды.

Құрманғазы Сағырбайұлы, Дәулеткерей, Тәттімбет, Әміре Қашаубаев, Бибігүл Төлегенова, Роза Рымбаева сынды тұлғалар — өнер арқылы ұлттың рухын көтеріп, қазақтың атын әлемге танытқан жандар. Олардың бәрі бала күнінен-ақ өнерге баулынған, дарындары дер кезінде қолдау тапқан.

Мысалы, Роза Рымбаева бала кезінде мектеп хорына қатысып, алғашқы сахнаға шыққанында-ақ ұстаздары оның ерекше дауысын байқап, арнайы вокал сабағын ұйымдастырған. Ал Әміре Қашаубаев Семей өңірінде жастайынан ән салып, 1925 жылы Парижде қазақ әнін тұңғыш рет әлем сахнасында орындаған.

Бұл мысалдар баланың табиғи қабілетін ерте байқап, жүйелі түрде дамыту үлкен нәтижеге әкелетінін көрсетеді.

Психологтар не дейді?

Психологтар мен педагогтар өнерге баулудың бала психикасына әсерін жан-жақты зерттеген. Америкалық ғалым Говард Гарднердің «Көпқырлы интеллект теориясына» сәйкес, әр балада бір емес, бірнеше қабілет түрі болады: логикалық, тілдік, музыкалық, кеңістіктік, тұлғааралық т.б. Ал өнер сабақтары осы қабілеттердің бәрін үйлесімді дамытады.

Мысалы, музыка – математикалық және эмоционалдық интеллектті, би – қимыл және кеңістіктік интеллектті, сурет – визуалды ойлауды, театр – әлеуметтік және тілдік интеллектті жетілдіреді. Сондықтан өнер баланы тек мамандыққа емес, өмірге бейім тұлға етіп қалыптастырады.

Қазіргі заманда балаларды өнерге баулу

Қазіргі технологиялық дәуірде көптеген ата-аналар баласын тек «пайдалы» бағыттарға – математика, информатика, тіл курстарына бейімдейді. Әрине, бұл бағыттардың маңызы зор. Алайда өнерсіз білім — рухсыз білім.
Бала ғылым мен техниканы жақсы меңгеруі үшін алдымен ішкі тәртіп пен сезімдік тепе-теңдікті, яғни эстетикалық дүниетанымды қалыптастыру керек.

Өнермен айналысатын балаларда:

өз-өзіне сенімділік артады;

эмоциясын сауатты жеткізе біледі;

сыни және креативті ойлау дамиды;

әлеуметтік ортада тез бейімделеді;

стресске төзімді болады.

Бұл қасиеттер – ХХІ ғасыр тұлғасына қажет басты дағдылар.

Отбасындағы өнер ортасы

Өнер тәрбиесі ең алдымен отбасынан басталады. Үйде ән тыңдау, сурет салу бұрышы, отбасылық театр немесе қолөнер бұйымдарын жасау дәстүрге айналса, бала үшін ол үлкен шабыт көзіне айналады.
Мысалы, Нұрғиса Тілендиев балалық шағында ауыл ақсақалдарының күйін тыңдап өсті. Сол әуен оның жүрегінде ұлттың үні болып сақталып, кейін мыңдаған жүректі тербеген «Аққу», «Махамбет», «Көш керуен» сияқты туындылардың тууына себеп болды.

Мектеп пен қосымша білімнің рөлі

Мектеп пен өнер мектебінің серіктестігі – болашақ өнерпазды тәрбиелеудің алтын көпірі. Музыка, би, сурет, театр үйірмелерін жандандыру – балалардың шығармашылық әлеуетін ашудың басты тетігі.
Финляндия, Жапония, Корея сияқты елдерде әр бала аптасына кемінде екі рет өнер сабағына қатысады. Сол арқылы олар тек өнер емес, тәртіп, ынтымақ, жауапкершілік мәдениетін меңгереді.

Қазақстанда да соңғы жылдары бұл бағытта жақсы бастамалар бар: өнер мектептері, балалар шығармашылық орталықтары, «Жас талант», «Бала дауысы» сияқты жобалар дарынды жасөспірімдерге үлкен мүмкіндік беруде.

Өнер арқылы ұлттың болашағын қалыптастыру

Баланы өнерге баулу – тек жеке тұлға емес, тұтас ұлттың мәдени келешегін қалыптастыру. Өнерлі ұрпақ — рухани бай ұлттың кепілі.
Бүгінгі ата-ана мен ұстаздың міндеті – баланың бойындағы ұшқын қабілетті байқап, оны өшірмей, керісінше, қолдау. Әлемді өзгертетін идеялар дәл осындай шығармашылық рухтан туады.

Өнер – адамның жан азығы ғана емес, оның рухани иммунитеті. Баланы өнерге баулу — оны өмірдің сұлулығын сезінуге, жақсы мен жаманды айыруға, өз болмысын тануға үйрету.

Ұлы тұлғалар дәл осы өнердің арқасында өз талантын ашып, адамзаттың игілігіне айналды.

Сондықтан әрбір ата-ана мен ұстаз өнерді жай қызығушылық емес, тұлға тәрбиесінің негізгі құралы деп түсінсе, ертеңгі ұрпақ — рухы мықты, ойы терең, жаны таза азаматтардан құралатыны анық.