Ауыр дертке шалдыққан науқасқа күтім жасау жақын жандарының біріне жүктеледі. Бұл физикалық және эмоционалдық тұрғыда үлкен стресс тудырады. Бар күш пен көңіл науқасқа бағытталып, өз жағдайың елеусіз қалса, тез арада «күйіп кету» қаупі бар. Мұның салдары – ұзаққа созылған, қордаланған шаршау, ашушаңдық, дәрменсіздік пен оқшаулану сезімі. Осындай күйде ұзақ уақыт болу денсаулыққа елеулі зиян келтіруі мүмкін.
Зерттеулер көрсеткендей, науқастанған жақыныңа күтім жасау жүрек-қан тамыр аурулары, қатерлі ісік, қант диабеті, артрит, семіздік, депрессия, мазасыздық, есте сақтау мен назар шоғырландыру мәселелерінің даму қаупін арттыруы мүмкін.
Басқа адамға тірек болу үшін алдымен өзіңе қамқор болу, өз денсаулығыңды сақтау маңызды.
Күнделікті дағдыларыңызды сақтаңыз
Қиын кезеңде әдеттегі өмір ырғағын бұзбау өте маңызды. Әсіресе, жаныңызға тыныштық, жайлы сезім сыйлайтын, саулығыңызға әсерін беретін әдеттерді кейінге ысырмаңыз. Мәселен, таңғы шайыңызды баппен ішу, сүйікті подкастыңыздың жаңа бөлімін көру, музыка тыңдау, т.с.с. Мұндай ұсақ болса да күнделікті рәсімдер тұрақтылық пен қалыпты өмір сезімін беріп, тыныштандырады.
Қимылдаңыз! Аз болса да, жоқтан тәуір
Таза ауада серуендеу, жаттығу жасау дегендерге бұрын мән бермей жүрген болсаңыз да, енді бастаңыз. Бұл қазір басқа кездегіден де керегірек. Физикалық белсенділік уайымды, мазасыздық пен күйзелісті азайтады, ұйқыны жақсартады, күнделікті жүктемемен күресуге көмектеседі. Күніне небәрі 20-30 минуттық орташа белсенділік (серуендеу, үй жинау, билеу немесе бақшада жұмыс істеу, т.б.) айтарлықтай нәтижесін береді.
Эмоцияңызды тұншықтырмаңыз
Көптеген науқасқа күтім жасаушылар шынайы эмоциясын жасыруға тырысып, жасанды бетпердемен жүреді. Сырқаттанған адамға уайым мен қорқынышын көрсеткісі келмей, жорта жымияды, көңілді көрінуге тырысады. Немесе керісінше, өмірінде қандай жақсы жағдай орын алып жатса да, науқастың қасында қуануға қысылып, сыр бермейді. «Өлім мен өмірдің арпалысындағы жанның қасында қуану орынсыз» деп ойлайды. Жылағысы келсе де, жыламайды. Ашуға булықса, өзін одан әрмен буады... Бұлайша эмоцияны шығармай, бірыңғай іште ұстау депрессияға дейін жеткізуі мүмкін.
Есте сақтаңыз, жақыныңыздың аурудан жаны қиналып жатса да, сіздің түрлі эмоцияларды сезінуге толық құқығыңыз бар. Бұл сатқындық емес, ол үшін өзіңізді жазғырудың қажеті жоқ. Оның қасында өзіңізді шынайы ұстау – табиғи нәрсе.
Жиналған сезімдерді қауіпсіз түрде шығарып көруге тырысыңыз. Досыңызбен сөйлесіңіз, психологқа жүгініңіз, ойларыңызды күнделікке жазыңыз. Өз сезімдеріңізді байқау және оларды сөзбен жеткізе білу қабілеті ішкі күш-қуатты сақтап, жақыныңызбен қарым-қатынасты нығайтуға көмектеседі.
Кәсіби көмекті көбірек тартыңыз
Ауыр дертке шалдыққандарға ғана емес, оларға күтім жасайтын адамдарға да қолдау қажет. Осы мақсатта жеке және топтық терапия, тренингтер өткізіледі. Қажу немесе депрессия қаупін азайту үшін сондай шараларға қатысыңыз.
Кейбір қайырымдылық қорлары кәсіби мамандардан бөлек, «тең кеңесші» көмегін ұсынады. Онда өзі ауыр дертті бастан кешірген немесе жақынына қамқор болған адамдар білгенімен бөлісіп, кеңес береді.
Үзіліс жасауды ұмытпаңыз
Ең қамқор және ең жақын адам да тәулік бойы үзіліссіз күтім көрсете алмайды. Кейде бірнеше сағатқа немесе күнге болсын күтімді басқа біреуге тапсырған жөн. Орныңызға басқа туысты тағайындаңыз. Уақытша күтуші жалдаңыз. Әлеуметтік қызметкер немесе волонтерге тапсырыңыз. Бұл сізге өзіңізге уақыт бөліп, демалуға, күш жинауға мүмкіндік береді.
Уақытты өзіңізге арнап, сүйікті ісіңізбен айналысу немесе жай ғана тыныштықта болу стресс деңгейін төмендетіп, күшті қалпына келтіруге және күйіп кетудің алдын алуға көмектеседі.
Есіңізде болсын: күтімнен демалыс алу эгоизм емес, ұзақ және тұрақты қамқорлықтың негізі. Өзіңізге демалуға рұқсат берген кезде ғана денсаулығыңызға зиян келтірмей, жақыныңызға қамқорлықты жалғастыруға мүмкіндік аласыз.
Шекараларды сақтаңыз
Дертке душар болған жан да жеке тұлға. Сырқаты қандай ауыр болса да, оның қалауын ескермеуге, ол үшін шешім шығаруға болмайды. Оның не істеуі керегін өзінен жақсы біліп тұрсаңыз да, жеке шекарасын құрметтеңіз. Айталық, дәрігердің қабылдауына жалғыз барғысы келсе, қарсы болмаңыз, қалыңыз.
Сонымен қатар, өз шекараларыңызды да ұмытпаңыз. Жақыныңызға қанша уақыт, күш пен назар бөле алатыныңызды алдын ала есептеңіз. Міндетті түрде өз жағдайыңызды (физикалық, эмоционалдық, қаржылық тұрғыдан) жасауға жетерліктей шамаңыз қалуға тиіс.
Есіңізде болсын: жақыныңыз ауырғаны үшін сіз оның барлық өтінішін орындауға, бар ресурсыңызды соның жолында сарп етуге міндетті емессіз. «Жоқ» деп айта білу және одан кейін өзіңді кінәлі сезінбеу стрессті азайтады. Өзара құрметке негізделген сау қарым-қатынас орнатуға көмектеседі. Өзіңізді құрбан ретінде сезінбей, тепе-теңдік сақтай аласыз.
Міндеттер мен шаруаларды бөлісіңіз
Науқастың бар шаруасын жалғыз өзіңіз арқалай бермеңіз. Туыстар, достар немесе басқа да сенімді адамдар арасында бөлісіңіздер. Біреулер дәрігерлермен байланысуды өз мойнына алуы мүмкін, екіншілері науқастың үй-жайына қарайлассын. Күтім жасау, басында отыруды бірнеше кісі кезектесе атқарса, құба-құп. Науқастың көңіліне медет болатын сөз жәрдемінің өзін белгілі бір адамдарға арнайы тапсырып қою артық болмайды. Егер туыстар белсенділік танытпаса, сырттан көмек іздеуге қысылмаңыз. Волонтёрлер, қайырымдылық ұйымдары, әлеуметтік қызметтер мен тең кеңесшілер жайлы ақпарат іздеңіз.
Міндеттерді бөлгенде жақын адамдардың жұмысын, бос уақытын, отбасылық және денсаулық жағдайын, қабілеттерін ескерген абзал.
Өзгерістерді қабылдап, өмірді жалғастырыңыз
Бір кісінің дертке шалдығуымен оның ғана емес, бірнеше ет жақынының өмірі өзгереді. Қорқыныш, мазасыздық, уайым, мұң кез келген сәтте бойды билеуі мүмкін. Оларды мойындап, қабылдаңыз. Бұл сезімдерді қабылдау жаңа шынайылыққа бейімделе өмір сүрудің алғашқы қадамы.
Емделген соң барлық науқастың беті бері қарай салмайды. Өкініштісі сол, кейде қанша күш салсаң да, жақыныңды құтқарып қала алмайсың. Сондайда күтім жасаған адам көбіне өз қайғысын кейінге қалдырып, ұзақ уақыт бойы жиналған эмоционалдық ауырлықты сезінеді.
- Осындай кезеңде өзіңізге қайғыруға рұқсат етіңіз. Эмоцияңызды ұстауға тырыспаңыз: жылағыңыз келсе жылаңыз, ешкіммен сөйлескіңіз келмесе, жақ ашпаңыз, ашынсаңыз, айқайлап алыңыз. Тек өзіңізді кінәлі сезінуден аулақ болыңыз. «Мүмкін былай істегенде, өлмес пе еді? Мен бірдеңені дұрыс істемедім немесе жеткіліксіз болды» дегендей ойларды кері серпіңіз. Өзіңізге «Мен қолымнан келгеннің бәрін жасадым» деп айтыңыз.
- Ағза мен жүйкеңізге жақсы демалыс қажет. Дұрыс тамақтануға, ұйқы мен серуенге уақыт бөліңіз. Шаршауды жеңілдететін қарапайым әрекеттер жасаңыз: жылы душ, таза ауа, баяу серуен, массаж, тыныс алу жаттығулары.
- Қайғыны, басқа да сезімдерді іште ұстамаңыз, басқалармен бөлісіңіз. Сенімді жақыныңызбен немесе дін өкілімен сөйлесіңіз. Қайғылы жандарды қолдау топтарына жүгініңіз. Егер сезімдеріңізді айту қиын болса, жазып көріңіз.
- Қайғыру ұзаққа созылса, өмірге деген қызығушылық жоғала бастаса, психолог немесе психотерапевт дәрігерден кеңес алыңыз. Қазақстанда тегін немесе қолжетімді психологиялық көмек ұсынатын орталықтар мен онлайн-қызметтер бар, мысалы:
- «111 – Балалар мен отбасы қолдау орталығы» (жедел желі, тәулік бойы жұмыс істейді);
- Психологиялық көмек көрсету орталықтары (облыстар мен қалаларда бар);
- Онлайн-платформалар мен қайырымдылық қорлары (мысалы, «MindLine.kz», «Qoldau 24/7» қосымшасы).
Өткенге алғыс айтып, болашаққа үмітпен қарау – қайғыдан сейілудің маңызды қадамы.
Дайындаған: А. Бектұрғанова,
![](/assets/thumbnails/ef/ef48f00762c371f058c0521dc1311931.jpg ""Сендер әкесіз өспесін дедім"")
