АИТВ – бұл үкім емес. Уақытылы диагностика, тиімді емдеу және мұқият бақылау арқылы АИТВ-мен туылған балалардың көпшілігі толыққанды және салауатты өмір сүруге мүмкіндік алады.
Адамның иммунтапшылығы вирусы (АИТВ) мәселесі әлемдік денсаулық сақтаудың өзекті тақырыптарының бірі болып қала береді. Әсіресе, бұл дерттің анадан балаға берілуі (АББ) мәселесі үлкен жауапкершілік пен мұқияттылықты талап етеді. Шымкент қаласының Денсаулық сақтау басқармасының «ЖИТС-тың алдын-алу және оған қарсы күрес жөніндегі орталығы» МКҚК ұсынған ақпарат АИТВ-мен өмір сүретін аналардан туған балалардың денсаулығын сақтаудағы негізгі қадамдарды айқындайды.
Баланың АИТВ жұқтыру қаупі: қалай алдын алу керек?
АИТВ жұқтырған анадан баланың инфекцияны қабылдау қаупі – егер ешқандай алдын алу шаралары жүргізілмесе – 25%-дан 40%-ға дейін жетеді. Бұл көрсеткіш вирус жүктіліктің, босанудың немесе емізулі кездің кез келген кезеңінде берілуі мүмкін екенін көрсетеді. Алайда, қазіргі заманғы медициналық әдістер бұл қауіпті едәуір төмендетуге мүмкіндік береді.
Вирустың анадан балаға берілуінің алдын алудың нақты қадамдары:
- Антиретровирустық Терапия (АРТ): Әйелдің жүктілік кезінде және баланы емізу кезінде АРТ препараттарын қабылдауы вирустың ана қанындағы концентрациясын (вирустық жүктемені) барынша төмендетеді. Бұл – берілу қаупін 1-2%-ға дейін азайтудың ең негізгі әдісі.
- Босануды Басқару: Жоспарлы түрде кесір тілігін жасау кейбір жағдайларда, әсіресе ананың вирустық жүктемесі жоғары болса, босану кезінде баланың қанмен немесе басқа да биологиялық сұйықтықтармен жанасу қаупін азайтады.
- Нәрестеге АРТ: Баланың босанғаннан кейін белгілі бір уақыт ішінде антиретровирустық препараттарды қабылдауы мүмкін болған жұқтыруды жоюға көмектеседі.
- Емізуден Бас тарту: Емшек сүті арқылы берілу қаупін болдырмау үшін жасанды тамақтандыруға көшу.
Дүниежүзілік денсаулық сақтау ұйымы (ДДСҰ) және ЮНЭЙДС (UNAIDS) ұйымдарының деректеріне сәйкес, АРТ-ны тиімді қолдану арқылы АИТВ-ның анадан балаға берілуін дерлік жоюға болады. Қазақстан да бұл бағдарламаларды белсенді жүргізіп, АББ деңгейін төмендетуге күш салып келеді.
Баланың АИТВ статусын анықтау
АИТВ жұқтырған аналардан туған балалардың барлығында АИТВ-ға қарсы антиденелер табылады, себебі олар анадан плацента арқылы өтеді. Сондықтан нәресте туылғаннан кейінгі алғашқы айларда жүргізілген Иммуноферментті талдау (ИФТ) әрқашан оң нәтиже көрсетуі мүмкін. Бұл оң нәтиже баланың міндетті түрде инфицирленгенін білдірмейді, тек ананың антиденелерінің бар екенін көрсетеді.
Баланың шынайы статусын анықтау үшін ерекше диагностикалық тәсілдер мен ұзақ мерзімді бақылау қажет.
Диагностикалық Зерттеулердің Кезеңдері:
- Вирустың өзін анықтау: АИТВ инфекциясының жеткілікті түрде нәтижелі зерттеу түрі – Полимеразды тізбекті реакция (ПТР). Бұл әдіс антиденелерді емес, тікелей иммунтапшылық вирусының өзін анықтауға мүмкіндік береді.
- 12 айға дейін: Екі (2) ПТР талдамасы жасалуы тиіс. Бұл нәресте туылғаннан кейін бірнеше апта өткен соң да болжамды нәтиже алуға мүмкіндік береді.
- Антиденелердің жоғалуын бақылау: Егер бала АИТВ жұқтырмаған болса, анадан өткен антиденелер 12 айдан 18 айға дейінгі мерзімде өздігінен жоғалады.
- Қорытынды диагноз қою:
- 12-18 айда: АИТВ-ға антиденелерді зерттеу сынамасы екі және одан көп рет жасалады.
- 18 айдан асқанда: АИТВ-ға антиденелерді зерттеу сынамасы (бір рет). Бұл талдаумен қатар, бала АИТВ инфекциясымен байланысты ауруларды жоққа шығаратын немесе растайтын қосымша клиникалық-зертханалық тексерулерден өтуі керек.
Назар аударатын маңызды тұс, ПТР нәтижесіне қарамастан, баланы 18 айға толмайынша ЖИТС орталығының есебінен шығаруға болмайды. Егер 18 айдан кейін баланың қан талдауы оң нәтиже көрсетсе (антиденелер жоғалмаса), онда бала инфицирленген болып саналады. Бұл бақылау кезеңінде барлық АИТВ оң нәтижелі әйелдерден туылған балалар ЖИТС орталықтарында тұрақты есепте тұрады.
Емізулі кезеңдегі тәуекел мен таңдау
Дүниежүзілік денсаулық сақтау ұйымының мәліметтеріне сәйкес, АИТВ жұқпасының анадан балаға емшек сүті арқылы берілу ықтималдығы 15%–30% құрайды. Бұл қауіптің жоғары болуының негізгі себептері бар:
- Вирус Лейкоциттерде: Ана сүтінің құрамында АИТВ вирусы бар лейкоциттер көп мөлшерде болуы мүмкін.
- Микрожарақаттар: Емізу кезінде ананың омырауында (мастит, емізіктің микрожарақаттары) қандай да бір патология болса, инфицирленген қан баланың ауыз қуысының, асқазан, ішектің шырышты қабаты арқылы түсуі мүмкін. Бұл өз кезегінде ауруды жұқтыру қаупін біршама жоғарылатады.
Осы себептерге байланысты, аурудың анадан балаға берілуін толығымен болдырмау үшін, қазіргі медициналық ұсыныстар бойынша ана сүтімен емізуді толығымен тоқтатып, жасанды тамақтандыруды таңдаған жөн.
АИТВ-мен туылған нәрестеге қандай күтім жасалуы керек?
АИТВ оң нәтижелі анадан туылған нәресте өзіне ерекше күтімді талап етеді. Сәбидің денсаулығы ата-анасының медициналық тексеруге және дәрігердің тағайындаған ем-шараларын қаншалықты мұқият және жауапкершілікпен орындауына байланысты.
Қажетті Бақылау және Ем-Шаралар:
- Екі есе бақылау:
- Мекен-жайы бойынша емхананың балалар дәрігерінің (педиатр) тұрақты бақылауында болу.
- ЖИТС орталығының балалар дәрігерінің (инфекционист) бақылауында болу.
- Зертханалық Тексерулер: Стандартты зертханалық тексерулерден үнемі өту.
- Инфекцияларға Тексерілу: Жатырішілік инфекцияларға (мысалы, цитомегаловирус, токсоплазмоз) тексеріліп, қажетті ем қабылдау.
- Вакцинация: Баланың АИТВ статусына байланысты шектеулерді ескере отырып, ұлттық вакцинация кестесі бойынша вакцинациядан өту. Мысалы, АИТВ статусы анықталғанға дейін немесе иммунитеті төмен болған жағдайда кейбір тірі вакциналарды (мысалы, БЦЖ) салуға шектеу қойылуы мүмкін.
- Алдын алу (Профилактика): Жас нәрестелерде жиі кездесетін және АИТВ-мен байланысты қауіпті инфекция – Пневмоцистті пневмонияның алдын алу мақсатында дәрілік заттарды қабылдау.
Бұл кешенді тәсіл нәрестенің денсаулығын қорғауға және оның дамуын толыққанды қамтамасыз етуге бағытталған.
Қамқорлықтың құны жоғары. Ата-ананың жауапкершілігі өте үлкен
Бала денсаулығының сәтті болуы ең алдымен ата-ананың хабардарлығына және медициналық ұсыныстарды мұқият орындауына байланысты. АИТВ жұқтырған аналар мен олардың отбасылары үшін:
- Қолдау: Психоәлеуметтік қолдау бағдарламаларына қатысу.
- Ақпарат: АИТВ инфекциясы және оны емдеудің соңғы жаңалықтары туралы үнемі ақпарат алып отыру.
- Құпиялылық: ЖИТС орталықтарындағы мамандардың жұмысы құпиялылық қағидатына негізделген. Бұл отбасының стигма мен дискриминациядан қорғалуын қамтамасыз етеді.
А.К. Гулиев ұсынған ақпараттың маңызы зор. Ол Шымкент қаласындағы ЖИТС-тың алдын-алу және оған қарсы күрес жөніндегі орталықтың АИТВ-мен өмір сүретін отбасыларға көрсететін басты қамқорлығын көрсетеді.
АИТВ – бұл үкім емес. Уақытылы диагностика, тиімді емдеу және мұқият бақылау арқылы АИТВ-мен туылған балалардың көпшілігі толыққанды және салауатты өмір сүруге мүмкіндік алады. Ең бастысы – медициналық ұйымдармен тығыз байланыста болып, барлық қажетті ем-шараларды бұлжытпай орындау.
