Оқушыны ренжітпей ҚАТЕСІН қалай ТҮЗЕУГЕ болады?

көрнекілік: pedsovet сайтынан

1. Қате – оқушының кемшілігі емес, дамудың табиғи бөлігі

Сабақ үстінде оқушының қателесуі – оның дайын еместігінің немесе қабілетсіздігінің белгісі емес. Бұл – үйренудің сол сәттегі табиғи процестері. Мұғалім ретінде біз қателікті жазалау немесе кемшілік ретінде қабылдасақ, оқушы өз ойын ашық айтуға қорқа бастайды. Ал егер қателікке «өсу нүктесі» деп қарасақ, бала өзіне сенімдірек, еркін бола түседі. Мұғалімнің қателікке реакциясы оқушының бүкіл оқу мотивациясына тікелей әсер ететінін кейде ұмытып кетеміз. Жылы көзқарас, сабырлы үн, «сенің бұл қадамың дұрыс бағыт» деген ишара – оқушыға қауіпсіздік сезімін береді. Сондықтан ең алдымен, өз ішіміздегі: «неге осылай жауап берді?» деген тітіркенуді бақылап, қателікті жай ғана оқу жолындағы қалыпты қадам ретінде қабылдау өте маңызды.

2. Сөз таңдаудың психологиялық салмағы

Оқушыға түзету берер кезде қолданатын сөздеріміз оның өзін-өзі бағалауына тікелей әсер етеді. Мысалы, «Бұл дұрыс емес» деген сөз қысқа болғанымен, баланың санасында «мен қателіктімін» деген ойды оятады. Ал «Мына бөлігі жақсы, енді келесі қадамда былай жасап көрсең қалай?» деген сөйлем оқушының назарын тек қатеге емес, нәтижеге бағыттайды. Салыстыруды да абайлап қолдану керек. «Сен сыныпта әлсізсің» немесе «Пәленше өзі-ақ шығарып қойды» деген сөздер ренжіту ғана емес, баланы сабақтан мүлде алыстатуы мүмкін. Оның орнына жеке прогреске назар аударыңыз: «Өткенде қиын болған еді, бүгін жақсырақ шықты. Керемет». Мұндай кері байланыс жай ғана түзету емес, оқушыны қолдау, оның ішкі ынтасын күшейту.

3. Жеке кездесудің күші: көпшілік алдында түзетпеу

Оқушы сабақ үстінде қате жасап қойса, оны бүкіл сыныптың алдында түзетудің қажеті жоқ. Бала өз қатесін естиді, бірақ тыңдай алмайды – себебі ол ұялу, қысылу эмоцияларына батып кетеді. Ең тиімді әдістердің бірі – сабақ соңында немесе тыныш сәтте жеке сөйлесу. «Саған мына жерде қиындау болды, бірге қарасақ қалай?» деп, диалогты жұмсақ бастау маңызды. Диалог форматы бұйрықтан емес, серіктестіктен құрылуы тиіс. Жеке байланыста мұғалімнің жүзі де, дауысы да, сөзі де балаға «мен саған қарсы емеспін» деген белгі береді. Осылайша бала өзін қорғалған сезініп, қатені түзету процесін қабылдай алады.

4. Қатені өзіне тапқызу және рефлексияны ояту

Мұғалім қатені көрсетіп бермей, дұрыс сұрақ қою арқылы оқушының өзін ойландыруы – ең мәдениетті түзету жолдарының бірі. «Мына есептің қай жерінде күмәндандың?», «Қалай ойлайсың, бұл сөз дұрыс мағына береді ме?», «Қай қадамда шатасып қалдың?» деген рефлексиялық сұрақтар баланы өз ойлау жолына қайта оралуға итермелейді. Оқушы қатені өзі тауып, өзі түзесе – ол ренжімейді. Керісінше, табыстың кішкентай қуанышын сезінеді. Бала өз шешімін өзі тапқан кезде ғана ол білім ұзақ сақталады. Міне, педагог шеберлігі дәл осы жерде көрінеді.

5. «Жұмсақ түзету» әдістері: интонация, мимика, темп

Балаға түзету жасау тек сөзбен емес, дауыс ырғағымен де беріледі. Қатты, шұғыл, бұйрық реңк бар интонация кез келген жұмсақ сөзді де дөрекі етіп шығарады. Сол себепті дыбысты бәсең, темпті баяу, сөйлемді қысқа қолданған жөн. Мимика да маңызды: қабақ түю, көзді төңкеру, тітіркенген дем шығару – бәрі балаға қатты әсер етеді. Мұғалім кейде шаршаңқы күнінде байқамай осындай реакция көрсетеді, бірақ бала оны жеке қабылдайды. Сондықтан түзету кезінде жүзіміз ашық, бейтарап, жылы болуы керек. Бұл әдістер оқушыны ренжітпеудің ең қарапайым, бірақ ең әсерлі жолдары.

6. Оқушының сезімін мойындау және өз қателігін нормализациялау

Кейбір оқушылар қателескен кезде бірден жабылып қалады, кейбірі ашуланып бастайды, ал кейбірі жылап қалуы мүмкін. Мұндай сәтте ең дұрыс әрекет – сезімін мойындау. «Саған қазір ыңғайсыз болып тұр, түсінемін», «Бұл сұрақ сені сәл шатастырып жіберді, бұл қалыпты нәрсе» деген сөздер балаға «мені түсінді» деген ой береді. Сонымен бірге өзіміздің де қателесетінімізді айту – педагогтың адамгершілік жағын көрсетеді. «Мен де мұнда қателескенмін», «Мен де алғаш түсінбей қойғанмын» деген сөздер оқушыға үлгі, әрі тыныштандыру механизмі. Қате – ұят емес екенін түсінген бала кез келген кері байланысты жеңіл қабылдайды.

7. Жетістікті бірінші айтып, қатені кейін айту – «сэндвич» әдісі

Классикалық педагогикалық әдістердің бірі – сэндвич тәсілі: алдымен жақсысын атап өтесіз, кейін қатесін түсіндіресіз, соңында тағы да қолдау айтасыз. Бірақ мұны жасанды қылмай, шынайы қолдану маңызды. «Сенің ойың маған ұнады. Бір ғана жері түсініксіз болды, соны бірге түзетейік. Жалпы бағытың дұрыс» деген үлгі – оқушыны ренжітпейтін, керісінше ынталандыратын кері байланыс. Бұл әдіс әсіресе сенімі төмен, ұялшақ, тіпті тривиалды қателерден қорқатын оқушылар үшін өте тиімді.

8. “Жетістікке бағытталған” атмосфера құру

Түзетудің сәтті болуы тек жеке сөзге емес, жалпы сынып атмосферасына байланысты. Егер сыныпта «қателесу – ұят» деген жазылмаған ереже болса, онда ең жұмсақ түзетудің өзі де ауыр тиеді. Ал егер мұғалім сабақ кезінде қателікті үйренудің қалыпты бөлігі ретінде қалыптастырып отырса, оқушылар өзіне сенімдірек, ашық болады. Мысалы, мұғалім өз қатесін мойындап, “Ой, мына жерде мен де шатастым, дұрысын бірге табайық” деп үлгі көрсетсе, балалар да қателесуден қорықпайды. Бұл – үлкен мәдениет.

Оқушыны ренжітпей қате түзету – мұғалімнің кәсіби шеберлігінің ең нәзік тұсы. Түзету тек білім беру емес, қарым-қатынас орнату, баланың өзін-өзі бағалауына ықпал ету, оны дамуға жетелеу. Әр сөз, әр интонация, әр реакция бала үшін маңызды. Сондықтан қателікке тек «мәселе» емес, «мүмкіндік» ретінде қарау – бүгінгі педагогтың басты белгісі. Жылы қарым-қатынас пен дұрыс әдіс қолданылғанда, кез келген қиын сәт оқушының өсу нүктесіне айналады.