​СЫБАҒАны кімге және қалай тартуды білесіз бе?

фото: weproject.media

Бұл дәстүр ғасырлар бойы адамдар арасындағы байланыстарды реттеуші әлеуметтік механизм ретінде қызмет еткен.

Қазақ халқының сан ғасырлық тарихында қалыптасқан дәстүрлер мен салттар – ұлттың рухани қазынасының ең бай қабаты. Әрбір әдет-ғұрып, әрбір дәстүр - халықтың дүниетанымынан, өмір сүру философиясынан, қоғамдағы әлеуметтік қатынастардан туындаған. Солардың ішінде «сыбаға» дәстүрі - қазақтың кең пейілдігі мен адамға деген құрметін, қарым-қатынастағы нәзік мәдениетін танытатын ерекше құбылыс.

Олар тек дастарқандағы ет немесе берілген сыйлық емес, оған қоса қазақтың ішкі мәдени кодын, рухани тұтастығын сақтап тұрған дәстүр. Сыбаға ұғымы халықтың әлеуметтік жадына терең сіңген.

Тіпті «сыбағасын алу», «сыбағасыз қалу» деген тіркестер адамның беделі мен абыройына қатысты айтылған.

Мал шаруашылығындағы сыбаға дәстүрі

Қазақтың тұрмыс-тіршілігі төрт түлік малмен тығыз байланысты болғандықтан, сыбаға да соған негізделген. Әр түліктен алынатын сыбағаның өз жолы бар:

Жылқыдан – жая, қазы, жал;

Сиырдан – жамбас, төс;

Қойдан – омыртқа, бүйрек, асық жілік;

Түйеден – өркеш, жауырын.

Соғым кезінде сыбаға сақтап, оны туыстарға тарату – жылы қарым-қатынастың, туыстық байланыстың бір көрінісі. Кей өңірлерде соғымнан арнайы «құрсақ сыбаға» да қалдыратын болған - яғни жүкті әйелге арнап сақталған ет. Бұл дәстүр ананың амандығын, баланың несібесін тілеген ырымға негізделген. Тойларда, ас берулерде, шілдеханаларда «сыбаға» ұғымы әлі де сақталған.

Ал жастар арасында жаңа пәтер алған, жұмысқа орналасқан немесе оқу бітірген адамдарға «байғазы» беру үрдісі кең таралған. Сыбаға - адамның қоғамдағы қадірін білдіретін моральдық өлшем. Сыбағасы бар адам - ұмытылмаған, ол қоғамда өз орнын тапқан адам. Қазақ дәстүрінде бұл қатынас - ниет, құрмет және жауапкершілік арқылы іске асады.

Әлеуметтанушылар бұл дәстүрлердің қазақ қоғамындағы әлеуметтік капиталды сақтаудағы рөлін жоғары бағалайды. Яғни, олар адамдарды біріктіріп, өзара сенім мен қамқорлық сезімін арттырады. Сыбаға мен байғазы – қазақтың жомарттығы мен сыйластығының қос қанаты. Олар ғасырлар бойы адамдар арасындағы рухани байланысты сақтап, қоғамның тұтастығын қамтамасыз етіп келген.

фото: sandrablog.net

Қазақ үшін сыбаға - құрметтің үлесі, байғазы - қуаныштың бөлісі. Екеуі де материалдық емес, моральдық байлықтың нышаны. Сыбағасын сақтаған елдің жүрегі кең, Байғазысын аямайтын халықтың көңілі жомарт. Сондықтан бұл дәстүрлер – өткеннің қалдығы емес, ұлттың мәдени иммунитеті, адамдық қарым-қатынастың мәңгі мектебі. Қазақ қоғамында «сыбаға» - әрбір адамның құрметіне тиесілі үлесі, оның қоғамдағы орнын білдіретін белгі. Бір үйде мал сойылса, әр адамның жасы мен мәртебесіне қарай сыбаға бөлінеді:

ақсақалға – жамбас;

күйеубала мен құрметті қонаққа – жая мен қазы;

келін мен қыздарға – төс пен бүйрек;

жас балаларға – асық жілік пен омыртқа.

Қазақта алыстағы ағайынға, сапарда жүрген адамға, тіпті келмей қалған қонаққа сыбаға сақтау дәстүрі ерекше орын алған. Бұл - материалдық сый емес, рухани қамқорлықтың көрінісі.

Қазақ «Сыбағаңды сақтап қойдым» деген сөзді ерекше жылылықпен айтады. Бұл – адамның ұмытылмағанын, оған деген құрметтің сақталғанын білдіреді. Қазақтың тағы бір тамаша дәстүрі – байғазы беру. Бұл – адам бір жаңалыққа, қуанышқа жеткенде – мысалы, жаңа киім кисе, жаңа үй салса, жаңа мүлік алса – оған ақшалай не заттай сыйлық беру дәстүрі. Байғазының түпкі мағынасы – қуанышты бөлісу және жақсылыққа ортақ болу. Қазақ «Байғазыңды берейін» деп қуанышты қуаттайды, ал сыйлық алған адам «Құтты болсын!» деген ақ тілекпен қабылдайды. Бұл дәстүр әсіресе балалар арасында кең таралған.

Жаңа шапан киген балаға немесе жаңа киіммен келген жасқа үлкендер «Байғазыңды берейін!» деп ақша немесе тәтті ұсынады. Бұл - жастарды қуанышқа ортақ болуға, жомарттыққа тәрбиелеудің бір жолы.

Дайындаған: Г.Жұмаділдаева,

ERNUR.KZ

Оқи отырыңыз:

Күйеу балаға «төс», қызға «құйымшақ» тартудың мәнін білесіз бе?

КӨҢІЛ ШАЙ, ШАШУ ШАЙ: шай берудің қандай түрлері бар