Құдалық - қазақ халқының өмірінде ерекше орын алатын, отбасы арасындағы байланысты нығайтатын маңызды дәстүр.
фото: no.pinterest.com
Бұл дәстүр тек екі жас арасындағы байланыс қана емес, екі отбасы арасындағы берік қарым-қатынасты қалыптастырады. Құдалықтың өзіне тән салт-дәстүрлері, ырымдары мен әдептері бар. Ата-аналар мен туыстар арасында өзара сыйластық пен құрметті бекіту мақсатында жасалатын құдалықтың кәде-жоралғылары да маңызды.
«Бай мен бай құда болса – арасында жорға жүреді, кедей мен кедей құда болса - арасында дорба жүреді, бай мен кедей құда болса, бір-біріне зорға жүреді» деген мақал да бар халқымызда. Яғни, тең-теңімен, тезек -қабымен бір-бірін тең көрген жастар бас қосып жатса, құдалар да сол жастарға тілекші болады ғой.
Екі жас бір-бірін тауып, үйленген соң, құдалық жоралғылары өтеді. Құдалықтың алыс-берісінде әдетте белгілі бір тәртіп, ережелер мен ырымдар сақталады. Бұл дәстүрдің әрқашан да белгілі бір тәртібі бар және оның мәні тереңде жатыр.
Құдалыққа барған кезде берілетін сыйлықтар
Құдалықтың алғашқы кезеңінде жігіттің ата-анасы, жақын туыстары қыздың үйіне арнайы сыйлықтар алып барады. Бұл сыйлықтар болашақ құдағи мен құданың көңілін қалдырмау, олардың риза болуын қамтамасыз ету мақсатында жасалады. Жігіттің ата-анасы өздерін сыйлы қонақ ретінде сезінуі үшін сыйлықтарды мұқият таңдайды.
Жігіт жақтан қыздың үйіне құдалыққа барған кезде берілетін сыйлардың ішінде қыздың ата-анасына бағалы сыйлықтар, көбінесе киім-кешек, алтын бұйымдар, шашбау немесе басқа да қымбат заттар беріледі. Бұл сыйлықтар құдалықтың басталғанын білдіреді және екі тараптың да бір-біріне деген құрметін көрсетеді.
Құда мен құдағи үшін әдетте, жігіттің ата-анасы құда мен құдағиге арнайы сыйлықтар жасайды. Құдағи үшін тамаша шәй қобдишасы, көйлек немесе басқа да үйге қажетті заттар таңдалады. Құда үшін арнайы киімдер немесе басқа да сыйлықтар беріледі.
Құдалықтың алғашқы кездесуі «сұрау»
Яғни, қазіргі кезде «тәтті шай» деп аталатын құдалардың алғашқы бас қосуында маңызды мәселелер талқыланып, алда болатын той жайлы мәселелер шешіледі.
Құдалықтың бір маңызды сәті - бұл ата-аналардың алғашқы кездесуінде өтетін «сұрау». Бұл - жігіттің ата-анасы қыздың ата-анасынан қызына ұсыныс жасап, оған құда болуды өтінетін сәт. Қыздың қолын сұрау десек те болады. Бұл кезде жасалған сыйлықтар біршама символдық мәнге ие. Мысалы, қыздың атынан жасалған сыйлықтар оның болашақ жары мен оның отбасына деген құрмет пен ықыласты білдіреді.
Құдалықты рәсімдеу үшін қалыңмал ұсыну
Құдалықтың тағы бір маңызды дәстүрібұл «жарлы-жарты» деп аталатын ұсыну. Бұл малдың түріне қарай (қой, сиыр, түйе) жасалатын ұсыну болып табылады. Жігіттің ата-анасы қыздың әке-шешесіне мал ұсынады. Бұл мал, әсіресе, қыздың әке-шешесіне көрсетілетін құрмет, сол сияқты қыздың жаңа отбасыға барар алдында беретін құнды сыйлығы ретінде есептеледі.
Құда болу тойы (құдалыққа бару)
Құдалық тойында екі отбасы арасында келісім жасалады. Бұл кезде құда-құдағилар бір-біріне сыйлықтар мен баталар береді. Бұл өте маңызды салт - екі жақтың да келісімі мен көкейінде күмән қалмауы үшін жасалады. Құда мен құдағи балаларының болашағына ақ бата мен жақсы тілек тілеуге арналған ырымдар жасалады.
еташар
Құдалықтың тағы бір салт-дәстүрі – «беташар». Бұл дәстүр әдетте, қыз үйінен жігіттің ата-анасы мен туыстары келіп, қызды ата-анасының үйінен шығарып алып, өз әулетінде қарсы алған сәтінде орындалады. Осы сәтте қызға арналған киімдер мен барлық қажетті заттар жігіттің отбасынан беріледі. Беташар – жаңа түскен келіннің өміріндегі жаңа кезеңнің бастауы болып табылады.
Құдаға деген сый-құрмет
Құдалықта құдаға деген сый-құрмет өте маңызды. Сыйлықтар, бата беру, құдалық келісімінің салтанатты түрде жасалуы - бұның бәрі екі отбасының арасындағы сыйластықты арттырады. Құдаға деген құрметтің маңызы зор. Құда мен құдағи ұрпақ тәрбиесінде үлкен роль атқаратын жандар болып есептеледі, сондықтан оларға құрмет ерекше болады.
Құдалықтың шешімі мен алғашқы қадамдар
Құдалық тойдың соңғы кезеңі - бұл жастардың тойы. Ол әдетте жастардың келісімімен өтеді. Тойда қыз бен жігіттің туыстарының қатысуымен өтіп, үйлену тойы басталады.
Құдалыққа келгенде бата беру
Құда мен құдағи бір-біріне бата беріп, жастардың болашағына арналған тілек айтады. Бұл үлкендер тарапынан жіберілетін дұға мен ақ тілек болады.
Қыз ұзатылар алдында оның әкесінен немесе ата-әжесінен құдағиға жібек шапан, ақ орамал немесе басқа сәнді киімдер беріледі.
Құдалықтың алыс-берісі - бұл тек материалдық емес, рухани және мәдени байланыстарды бекіту үшін жасалатын өте маңызды дәстүр. Бұл екі отбасының арасындағы достықты, сыйластықты нығайтуға көмектеседі. Құдалыққа қатысты ырымдар мен салттар әр өңірде түрліше болуы мүмкін, бірақ олардың барлығы да жастардың болашағына арналған ақ ниет пен жақсы тілекке толы.
Дайындаған: Г.Жұмаділдаева,
Тағы да оқыңыз:
